Članom 77 Ustava Crne Gore država podstiče i pomaže razvoj prosvjete, nauke, kulture, umjetnosti, sporta, fizičke i tehničke kulture, kao i štiti naučne, kulturne, umjetničke i istorijske vrijednosti.
Prema Zakonu o kulturi Crne Gore, kultura obuhvata kulturno i umjetničko stvaralaštvo i djelatnosti kojima se stvaraju, prezentuju, promovišu, štite i čuvaju kultura dobra, umjetnička djela i druge duhovne tvorevine, stručni i naučno- istraživački rad u kulturi i usluge od neposrednog značaja za ostvarivanje kulturnog i umjetničkog stvaralaštva[1].
Ostvarivanje javnog interesa u kulturi, prema istoimenom zakonu, obezbjeđuju Crna Gora i lokalna samouprava, dok se načini i mjere ostvarivanja javnog interesa obezbjeđuju nacionalnim i opštinskim programima. Nacionalni program predstavlja starteški dokument koji donosi Vlada Crne Gore, na predlog organa državne uprave nadležnog za poslove kulture za period od pet godina, kojim se utvrđuju dugoročni ciljevi i prioriteti razvoja kulture. Organ koji je nadležan za praćenje stanja u oblastima i djelatnostima kulture, kao i predlaganja mjera za unapređenje razvoja kulture je Nacionalni savjet. Sa druge strane, opštinski program je strateški dokument, koji se donosi u skladu sa Nacionalnim programom na teritoriji jedinica lokalne samouprave i sadrži dugoročne potrebe lokalnog stanovništva i subjekata iz oblasti kulture, kao i mjere za ostvarivanje prioriteta u oblasti kulture.
Zakonom o zaštiti kulturnih dobara, propisano je da je zaštita kulturnih dobara od javnog interesa, kao i da kulturno dobro predstavlja svako nepokretno, pokretno i nematerijalno dobro za koje je utvrđeno da je od trajnog istorijskog, umjetničkog, načnog, arheološkog, arhitektonskog, antropološkog, tehničkog ili drugog društvenog značaja[2]. Država Crna Gora je dužna da obezbijedi zaštitu svih kulturnih dobara koja se nalaze na njenoj teritoriji, kao i onih u inostranstvu ako su od značaja za njenu istoriju ili kulturu, a zakonom je propisano da se zaštita kulturnih dobara između ostalog ostvaruje preduzimanjem odgovarajućih mjera neophodnih za njihovu identifikaciju, očuvanje i prezentaciju, a naročito podsticanjem aktivnosti nevladinih organizacija i privatnih inicijativa.
U Nacionalnoj strategiji održivog razvoja do 2030. godine, kultura je predstavljena kao jedna od temeljnih vrijednosti crnogorskog društva. Takođe, ovom strategijom se predviđa unaprijeđenje značaja kulture kao temeljne vrijednosti duhovnog, društvenog i ekonomskog razvoja i uspostavljanje efikasnog i savemenog sistema integralne zaštite, upavljanja i održivog korišćenja kulturne baštine i predjela.
Međutim, Nacionalni program razvoja kulture 2016-2020 je bio ključni strateški dokument kojim su se utvrđivali dugoročni ciljevi i prioriteti razvoja kulture, kojim su definisani ciljevi: unapređenje pravnog i institucionalnog okvira, jačanje kadrovskih kapaciteta, ravnomjeran razvoj kulture, međunarodna saradnja i fondovi za kulturu itd[3]. Programom rada Vlade Crne Gore za 2022. godinu, planirano je donošenje Nacionalnog programa razvoja kulture 2022-2026, ali isti nije još uvijek usvojen iako smo na izmaku godine.
Oblast kulture je u okviru procesa pristupanja Evropskoj uniji zastupljena u Poglavlju 26 – Obrazovanje i kultura, koje je otvoreno i privremeno zatvoreno 15. aprila 2013. godine na Međuvladinoj konferenciji u Briselu, a shodno novoj metodologiji proširenja EU, ova politika i pregovaračko poglavlje kojim je obuhvaćena pripadaju klasteru 3 – Kompetitivnost i inkluzivni rast.
U Izvještaju Evropske komisije o napretku Crne Gore za 2022. godinu se navodi da je pohvalno što je Crna Gora u decembru 2021. potpisala sporazum sa Evropskom komisijom o programu EU Kreativna Evropa 2021-2027. Dok sa druge strane, Crna Gora tek treba da uspostavi sveobuhvatan sistem upravljanja za implementaciju zaštitnih mjera za očuvanje kotorske (Bokokotorske) svjetske baštine UNESCO-a.[4]
Konačno, u narednom periodu je neophodno finansirati kreativne i kulturne programe, koji će imati za cilj održavanje efikasnog i održivog institucionalnog modela kulturnog sektora, ekonomsku valorizaciju kulture i kulturne baštine i kulture kao ključnog segmenta održivog turizma. Između ostalog, neophodno je dalje raditi na unapređivanju prava kulturnih stvaralaca i infrastrukturnih objekata u kojima se vrše kulturne aktivnosti, povećanoj participaciji građana u kulturi, i stvaranju antidiskriminatornog ambijenta za kulturno izražavanje i raznolikost.
Sve ove mjere je neophodno kontituirano sprovoditi kako bi se uspostavio efikasan sistem zaštite kulturnih dobara shodno evropskim standardima, sa ciljem da crnogorska kulturna baština predstavlja ekonomski resurs i pokretač razvoja.
Darja Popović,
Koordinatorka kancelarije MASTER
Tekst je izrađen u okviru projekta “Analizirajmo”- analiza javnih politika u Crnoj Gori u 2022. godini
[1] Zakon o kulturi Crne Gore, Službeni list Crne Gore br. 049/08 od 15.08.2008, 016/11 od 22.03.2011, 040/11 od 08.08.2011, 038/12 od 19.07.2012
[2] Zakon o zaštiti kulturnih dobara, Službeni list Crne Gore br. 049/10 od 13.08.2010, 040/11 od 08.08.2011, 044/17 od 06.07.2017, 018/19 od 22.03.2019
[3] https://javnepolitike.me/politika/kultura/
[4] Izvještaj Evropske komisije o Crnoj Gori za 2022. godinu