U Evropskoj uniji, Romi predstavljaju najugroženiju nacionalnu manjinu. Neobuhvaćenost ukupne populacije romske djece u osnovnom obrazovanju, odnosno njihova isključenost iz obrazovnog sistema, izrazito slaba školska postignuća i neredovno pohađanje nastave, zajedno sa ranim napuštanjem osnovne škole, čine skicu koja nam može pomoći da razumijemo širinu ovog problema. Isključenost romske djece iz sistema obrazovanja je problem velikih razmjera koji postoji u svim evropskim društvima gdje živi romsko stanovništvo.
Prema izvještajima organizacije ‘Save the Children’, čak polovina romske djece u državama Evropske unije nikada nije išla u školu. Mnogi međusobno povezani činioci takvog stanja obuhvataju rasizam neromskih roditelja koji se protive upisu romske djece u škole, diskriminatorsku praksu prosvetnih vlasti, siromaštvo Roma koje onemogućava finansiranje školovanja, socijalnu i fizičku izdvojenost Roma iz društvenih tokova, život u naseljima udaljenim od škola.
Romkinje predstavljaju najmanje obrazovanu grupu žena sa najvećim procentom nepismenosti– čak oko 80 % Romkinja je formalno nepismeno. U većini slučajeva Romkinje nemaju prava da samostalno odlučuju o svom obrazovanju. Iako postižu bolji školski uspjeh u odnosu na dječake, nerijetko tokom puberteta napuštaju školu pod pritiskom patrijarhalne tradicije i stereotipa da ‘djevojčicama ne treba obrazovanje’, pogotovo ne ono na višim stepenima. Od djevojčica se očekuje da se rano udaju i brinu o porodici i domaćinstvu. Kombinacija siromaštva i patrijarhalne tradicije često dovodi do toga da Romkinje ostaju u “začaranom krugu siromaštva”. Nizak nivo obrazovanja i stručne osposobljenosti smanjuje njihove šanse za uspješno uključivanje i doprinosi njihovoj posebnoj ranjivosti, većoj izloženosti diskriminaciji, nasilju i narušavanju zdravlja.
Mada neke zemlje u Evropi još od šezdesetih godina prošlog vijeka izrađuju i sprovode politike u polju obrazovanja kojima se dopire do Roma, još uvijek puno treba da se uradi. U proteklih nekoliko godina u pojedinim evropskim zemalja može se primjetiti erozija ranije ustanovljenih propisa o školovanju za putujuće narode. Bitno je da se u tim zemljama posebna pažnja posveti upisu djece pripadnika putujućih naroda u školu, naročito djece čije porodice žive nomadski. Tamo gdje se romski jezik, istorija i kultura uključuju u redovnu školsku nastavu često je to usmjereno prevashodno ili isključivo na romsku djecu, čime su neromi isključeni iz prava da saznaju za doprinos koji su Romi dali njihovom i drugim evropskim društvima. Izrada školskih planova i programa u ovom području uglavnom je tek u začetku. Kvalitet obrazovanja koji romska djeca dobiju bio bi znatno unaprijeđen ako bi se i njihova kultura i istorija uključili u standardne planove i programe.
Evropski sud za ljudska prava, kao najbitnija institucija koja “oživljava” Konvencijom zajemčena prava i slobode, često se bavio slučajevima diskriminacije prema romskoj djeci u pogledu prava na obrazovanje. Naime, u evropskim zemljama, rasprostranjena je praksa upisa romske djece u specijalne škole ili posebna odjeljenja u okviru redovnog nastavnog programa, zbog nedovoljnog poznavanja jezika koji je u službenoj upotrebi u zemljama u kojima su nastanjeni. U ovakvim, i sličnim slučajevima, Sud je prvenstveno uzeo u obzir nadležnost države u određivanju nastavnog plana, budući da, nezavisno od zajemčenog prava na obrazovanje, država je slobodna u određivanju obrazovnog programa, te shodno tome, može uspostavljati posebne tipove škola, koje pri postupanju Sud neće cijeniti diskriminatorskim.
Navedeno stanovište prihvatljivo je u situacijama kada djeca ne poznaju jezik zemlje u kojoj su nastanjena, međutim, sa ciljem integracije manjinskih naroda u redovne društvene tokove, prije donošenja odluka njihovo ime, poželjno je ostaviti mogućnost odabira u pogledu redovnih obrazovnih sistema koje država nudi u okviru školstva i posebnih programa koji su prilagođeni djeci manjinskih naroda i manjihskih nacionalnih zajednica.
Istraživanje koje je urađeno za potrebe Strategije za socijalnu inkluziju Roma i Egipćana u Crnoj Gori za period od 2016. do 2021. godine, navodi da su među najvećim problema Roma i Egipćana nepismenost i nedostatak obrazovanja. U Strategiji se navode i podaci Ministarstva pravde, ljudskih i manjinskih prava po kojima je samo 40 % mladih žena i 63 % mladića iz romskih naselja pismeno, a taj procenat je još niži kod mladih žena u dobi od 20 do 24 godine i iznosi manje od trećine.
U izvještaju Evropske komisije o Crnoj Gori 2021. godini navedeno je da je stopa upisa Roma i Egipćana u osnovne škole opala, i u školskoj godini 2020/2021 u škole se upisalo 1.793 Roma (929 dječaka i 864 djevojčica). Školske godine 2019/2020 bilo je 1.803 djece Roma i Egipćana koji su se upisali u osnovnu školu. Uz to, kvalitet obrazovanja za romsku djecu je i dalje velika briga, a dodatno je pogoršano zbog pandemije kovida-19, kada se romskoj djeci pomagalo uglavnom samo na osnovu projekata međunarodnih organizacija u smislu opreme i alatki za učenje.
S tim u vezi, neophodno je osmisliti i efikasno sprovoditi programe podrške romskoj djeci, koju ova marginalna grupa ne pronalazi u okruženju iz kojeg dolazi, uz omogućavanje stipendija i drugh izvora finansiranja. Kroz navedene i slične aktivnosti, romskoj djeci će se obezbjediti jednake mogućnosti za napredak i razvoj njihovog potencijala u okviru obrazovnog sistema koji naša država nudi.
Ana Andrijašević,
MASTER koordinatorka projekata iz oblasti vladavine prava
*Tekst je izrađen u okviru projekta “Razgovarajmo o…”
Leave feedback about this