Imajući u vidu stratešku opredijeljenost ka evropskoj perspektivi Zapadnog Balkana, koja je izražena na samitu u Solunu iz 2003, a zatim potvrđena u Strategiji proširenja iz februara 2018, EU je početkom 2020. godine, aktuelizovala ovo pitanje, kroz prijedlog nove metodologije pristupanja “Unapređenje procesa pristupanja – vjerodostojna perspektiva EU za Zapadni Balkan”[1], s namjerom da se proces pristupnih pregovora učini dinamičnijim i kredibilnijim. Riječ koja je najviše puta pomenuta u dokumentu jeste “kredibilnost”, a kako je navedeno istu moraju da pruže i države Zapadnog Balkana i EU. Na jednoj strani, politički lideri Zapadnog Balkana moraju vjerodostojnije da iskažu posvećenost za sprovođenje fundamentalnih reformi, po pitanju vladavine prava, borbe protiv korupcije, ekonomije i javne uprave i usklađivanja sa osnovnim evropskim vrijednostima. S druge strane, obaveza EU je da ispuni svoju “nepokolebljivu posvećenost” sprovođenju procesa zasnovanom na zaslugama. To znači kada partnerske države ispune cilj, kriterijume i utvrđene objektivne uslove, države članice EU će “pristati” da država kandidat pređe u sledeću fazu pretpristupnih pregovora.[2]
Kada je riječ o Crnoj Gori, pregovori sa EU su zvanično počeli na Prvoj međuvladinoj konferenciji 29. juna 2012. godine[3] u Briselu, a nakon skoro deset godina pregovora otvorena su sva poglavlja (otvaranje posljednjeg Poglavlja 8- Konkurencija, jun 2020). Međutim, za sada su samo tri poglavlja privremeno zatvorena[4]: 2013. godine su privremeno zatvorena pregovaračka poglavlje 25 (Nauka i istraživanje) i poglavlje 26 (Obrazovanje i kultura), koja nisu imala završna mjerila, dok je u junu 2018. godine privremeno zatvoreno poglavlje 30 (Vanjski odnosi).
Od početka procesa pregovora od strane EU stavljen je fokus na primjenu prelaznih mjerila iz pregovaračkih poglavlja 23 (Pravosuđe i temeljna prava) i 24 (Pravda, sloboda i bezbjednost), a ona ni nakon dugogodišnjeg perioda nisu ispunjena. Naime, prioritet kao i na početku pregovora, tako i sada jeste stvaranje nezavisnog pravosuđa, koje će brzo i kvalitetno rješavati slučajeve bez političkog uplitanja, odsustvo korupcije, suzbijanje organizovanog kriminala, bezbjednije granice, depolitizacija javne uprave, zaštita ljudskih prava i borba protiv diskriminacije.
Crna Gora je na Međuvladinoj konferenciji, 22. juna 2021.[5] godine zvanično prihvatila revidiranu metodologiju proširenja EU, dok je u istoj naznačeno da je za napredak ključno ispunjavanje prelaznih mjerila u Poglavljima 23 i 24, koja se odnose na vladavinu prava. Ovo znači da za generalni dalji napredak u pregovorima, nijedno poglavlje neće biti privremeno zatvoreno dok se ne postignu prelazna mjerila iz navedenih poglavlja, a nakon što se ispune ista i utvrde mjerila za zatvaranje, biće potrebno revidirati akcione planove za vladavinu prava.[6] Uz to, sva relevantna poglavlja pravne tekovine će biti unakrsno provjerena u odnosu na antikorupcijsku politiku.[7] Ono što je naglašeno od strane EU jeste da Crna Gora treba da ispunjava svoje reformske obaveze i ostvaruje opipljive rezultate, što je presudno za evropsku perspektivu.
Ključna stvar revidiranog dokumenta jeste ispunjavanje privremenih mjerila za poglavlja 23 i 24, dok će međuvladine konferencije biti mehanizmi za politički dijalog o pitanjima iz ove oblasti (Prvi klaster- Temeljne reforme), kako bi se osigurala politička pozornost i vidljivost u pogledu ključnih reformi.[8] Jedan od bitnih elemenata ovog dokumenta jeste i osiguravanje snažnijeg političkog upravljanja, koje može znatno doprinijeti procesu pristupa CG EU, kroz korišćenje mehanizama međuvladinih konferencija, uz jačanje dijaloga sa državama članicama. Međuvladine konferencije na ministarskom nivou treba da služe Crnoj Gori kao forum za politički dijalog u vezi sa smjernicama za sprovođenje reformi, na kojima se razmatra cjelokupni proces evropskih integracija, pregled stanja u glavnim poglavljima, uspješnost, korektivne mjere…
Kada je riječ o većoj dinamičnosti pregovora, i organizacije poglavlja u šest tematskih klastera, ovakav način grupisanja bi trebao eventualno da omogući Crnoj Gori mjere ubrzane integracije. Ukoliko Crna Gora ostvari napredak u pogledu sprovođenja prioritetnih reformi dogovorenih u pregovorima, isti bi trebao dovesti do ubrzane integracije i postupnog uvođenja u pojedinačne politike EU, tržište EU i programe EU, uz osiguravanje jednakih uslova. Uz to, ovo bi omogućilo povećano finansiranje i ulaganje od strane EU u državne resurse, putem IPA-e III i uže saradnje sa relevatnim finansijskim institucijama i evropskim fondovima.
Međutim, gledajući izvještaj EK o Crnoj Gori za 2021. godinu[9], u istom je naznačeno da su prethodnu godinu obilježile tenzije i nepovjerenje, kao i duboka polarizacija između političkih aktera. Ono što je ključni nalaz jeste da su stalna trevenja između izvšne i zakonodavne grane vlasti rezultirala usporavenjem reformi, a samim tim i procesa evropskih integracija. Nadalje, uočava se i stagnacaja u sprovođenju izbornih reformi, usljed nepostojanja kontruktivnog dijaloga i angažovanja svih parlamentarnih aktera. Jedna od glavnih zamjerki u izvještaju jeste donošenje zakona kroz skraćen postupak, bez neophodnih javnih rasprava i uzimanja u obzir uslova za pristupanje EU. “Sastav sadašnje Skupštine do sada nije viđen u istoriji Crne Gore. Skupština treba da pokuša da pronađe široki konsenzus među partijama i u društvu po pitanju reformi koje su vezane za EU, što je od vitalnog značaja da bi Crna Gora ostvarila napredak na svom putu ka EU.”[10]
Takođe, kada je riječ o izvršnoj vlasti, u Izvještaju[11] je akcentirano da je neophodno ojačati kapacitet Vlade da implementira reforme, jer neka od ministarstava nisu pokazala dovoljnu posvećenost i angažovanje u procesu pristupanja EU. Nadalje, pregovaračka struktura je znatno oslabljenja odlaskom ili otpuštanjem većine članova, stoga je evidentan zastoj u procesu evropskih integracija kroz slabljenje administrativnih kapaciteta. Crna Gora je u izvještajnom periodu ostvarila uglavnom ograničen napredak u sprovođenju ključnih reformi, kao što su pravosuđe i temeljna prava, borba protiv korupcije, borba protiv organizovanog kriminala, reforma javne uprave…
Naime, u revidiranoj metodologiji je istaknuto da će EK nastojati da obezbijedi pristup zasnovan na učinku, tako što će podržati države i institucije koje su se obavezale na veći obim reformi. Ključni element za dobijanje finansijske podrške će biti relevantnost (strateški značaj) i zrelost predloženih projekata, shodno pravilima koje važe u državama članicama EU prilikom korišćenja Evropskih strukturnih i investicionih fondova. U praksi će to značiti da će države sa pripremljenijim projektima i dobrim sistemom strateškog planiranja biti u mogućnosti da iskoriste više sredstava u odnosu na druge države, ukoliko budu brže napredovale u pregovaračkom procesu.[12] Svakako proces predlaganja valjanih državnih projekata, kao i sam proces evropskih integracija i sprovođenja temeljnih reformi predstavlja veliki izazov za malu državu kao što je Crna Gora. U suprotnom, u skladu sa princiom revizibilnosti nove metodologije, postoji mogućnost suspenzije pristupnog procesa, kao i ponovnog otvaranja zatvorenih poglavlja ili ,,resetovanje” pitanja koja moraju da budu ponovo preispitivana.
Na kraju, bitan element je i predvidljivost procesa pristupanja, to jeste EU treba da bude jasnija u vezi onog što se očekuje od Crne Gore u bilo kojoj fazi pregovora. Između ostalog, u slučaju ozbiljne ili dugotrajne stagnacije ili pak nazadovanja u sprovođenju reformi i ispunjavanju uslova u okviru procesa pristupanja Crne Gore EU, u novoj metodologiji je naznačeno uvođenje korektivnih mjera. [13] Izvjesno je da sprovođenje reformi u važnim oblastima, poput stvaranja nezavisnog i efikasnog pravosuđa, suzbijanja korupcije i organizovanog kriminala, reformi javne uprave, funkcionisanja demokratskih institucija, do sada nisu sprovedene u dovoljnoj mjeri. Stoga, dugotrajan pregovarački proces možemo da pripišemo nedovoljnom napretku u ispravljanju navedenih problema.
Konačno, u svijetlu izmjenjenih kriterijuma za pregovore, kao odraza jasnog raspoloženja zemalja članica da ne primaju nespremne države u EU, Crna Gora mora biti svjesna da bez jake političke volje i bez snažne opredijeljenosti za obezbjeđivanje ispunjavanja kriterijuma prelaznih mjerila iz Pregovaračkih poglavlja 23 i 24, dolazi do prolongiranja njenog ulaska u EU. Sa druge strane, uključivanje zemalja ZB u politike EU je geostrateška investicija u stabilnu i snažnu EU, a primjena nove metodologije treba da pruži bolji osnov za snažniju integrisanost, ubrzanje reformi i smanjivanje uticaja drugih država.
Autor teksta je mr Andrea Popović, objavljenog u okviru biltena Građanske alijanse “Crna Gora i EU integracije”
[1] Communication 57) of February 5, 2020 from the Commission to the European Parliament, the Council, the European Economic and Social Committee and the Com mittee of the Regions on ‘Enhancing the accession process – A credible EU perspective for the Western Balkans’, dostupno na [https://ec.europa.eu/neighbourhood-enlargement/sites/ near/files/enlargement-methodology_en.pdf], 2020.
[2] Ibid.
[3] ME4EU, Otvorena i privremeno zatvorena poglavlja (www.eu.me)
[4] Ibid.
[5] Communication from the Commission to the European Parliament, the Council, the European Economic and Social Committee and the Committee of the Regions (2021), Montenegro 2021, Raport, p. 2.
[6] Evropska komisija, Primjena revidirane metodologije proširenje na pregovore o pristupanju s Crnom Gorom i Srbijom, 8536/21, Brisel, 6. maj 2021.
[7] Andrija Pejović, „Rule Of Law Through The Mirror Glass – Is The New 2020 Enlargement Methodology A PreAccession Teu Article 7 Mechanism?”, Anali PFB 3/2021, 2021, str. 620.
[8] Ibid.
[9] Communication from the Commission to the European Parliament, the Council, the European Economic and Social Committee and the Committee of the Regions (2021), Montenegro 2021, Raport,
[10] Ibid.
[11] Ibid.
[12] Kancelarija za evropske integracije, IPA III, dostupno na https://www.eu.me/ipa-iii/,
[13] Evropska komisija, Primjena revidirane metodologije proširenje na pregovore o pristupanju s Crnom Gorom i Srbijom, 8536/21, Brisel, 6. maj 2021.