“…Obrazovanje treba da bude usmjereno ka punom razvitku ljudske ličnosti i učvršćivanju poštovanja ljudskih prava i osnovnih sloboda. Ono treba da unapređuje razumjevanje, trpeljivost i prijateljstvo među svim narodima, rasnim i vjerskim grupama…”
Riječ obrazovanje, potiče od latinske riječi educatus, educate, educere, što znači iznijeti (ducere – voditi). Postoji veliki broj definicija koje objašnjavaju pojam obrazovanja, ali u jednom su sve saglasne – da je to proces učenja određenih vještina ili sticanje uopštenog znanja, dobrog rezonovanja i mudrosti. To je zapravo proces u kojem društvo prenosi akumulirano znanje, vještine i vrijednosti s generacije na generaciju, utičući direkno na pojedinca u formiranju njegove ličnosti. Obrazovanje je pokretačka snaga u osnaživanju ljudi da sami oblikuju svoju budućnost i uzmu puno učešće u životu svoje zajednice.
Zbog važnosti koje ono ima na pojedinca, svaka vlast želi da odredi koncepciju i sadržinu obrazovanja, kako bi pojedinci prihvatili vrijednosti i norme sistema. Zato države preuzimaju brigu o finansiranju obrazovanja, iako, shodno Evropskoj konvenciji za zaštitu ljudskih prava i osnovnih sloboda, nije determinisana obaveza država u tom smjeru.
Pravo na obrazovanje, kao jedno od osnovnih ljudskih prava, spada u sferu kulturnih prava, mada se istovremeno može tumačiti i kao socijalno i kao građansko pravo. Svaki pojedinac ima pravo na obrazovanje što je zajamčeno Ustavom kao i brojnim međunarodnim dokumentima kao što su Univerzalna deklaracija o ljudskim pravim (čl.26), Međunarodni pakt o ekonomskim, socijalnim i kulturnim pravima (čl.13 i 14), Konvencija o ukidanju svih oblika diskriminacije žena (čl.10) i Konvencija o pravima djeteta (čl.28 i 29).
Stvarajući sistem društvene jednakosti putem neformalnog, ali i ostalih vidova obrazovanja, pruža se mogućnost svakom pojedincu da pronađe svoje mjesto u društvu. Ako sam akcenat stavimo na neformalno obrazovanje, onda je značajno pomenuti da seminari, treninzi, radionice i drugi vidovi organizovanja sličnih aktivnosti, podstiču i razvijaju komunikacijske vještine, doprinose mogućnostima čovjeka da sagleda i iskoristi spektar različitih načina sticanja znanja i kroz kreiranje timova, rada u malim i velikim grupama, razvijaju socijalno obrazovanje.
Upravo iz ovih razloga Evropska unija ulaže sve više sredstava za podsticanje ovog vida edukacije. Kršenje i uskraćivanje prava na obrazovanje, degradira čovjeka kao ljudsko biće uskraćujući mu mogućnost da razvije svoj puni potencijal, zaštiti sebe i svoju porodicu kao i mogućnost da bude aktivni činilac u kreiranju društvenog, političkog, kulturnog i ekonomskog života. Na taj način se šteti osnovnim ciljevima demokratskog društva, kao i društvenom napretku.
Obrazovanjem se takođe može promovisati razumjevanje, tolerancija, poštovanje i prijateljstvo među nacionalnim, etničkim i vjerskim grupama, kao i izgrađivati kultura ljudskih prava. Za etničke i jezičke manjine pravo na obrazovanje je od posebnog značaja jer utiče na očuvanje i osnaženje njihovog kulturnog identiteta, države bi trebalo da usvoje posebne mjere aktivnog ostvarivanja prava na obrazovanje na jeziku manjine koristeći maksimum raspoloživih sredstava, samostalno i uz međunarodnu pomoć i saradnju, posebno na ekonomskom i tehničkom planu.
U konačnom, u pogledu unaprijeđenja obrazovnog sistema unutar Crne Gore, jedan od pomaka predstavlja Zakon o izmjenama i dopunama Zakona o osnovnom obrazovanju i vaspitanju gdje je članom 2b propisano da pravo na besplatne udžbenike za osnovnu školu, na teret budžeta države, ima svaki učenik. Kroz ovakve i slične zakonodavne akcije, obezbjeđuje se jednak pristup obrazovanju svim društvenim klasama, što u svakom slučaju predstavlja značajan pomak u odnosu na ranija zakonodavna rješenja. Međutim, imajući u vidu obrazovne sisteme zemalja članica Evropske unije, Crna Gora bi morala da omogući učenicima i korišćenje modernije tehnologoje, poput tablet uređaja ili personalnih računara, čime bi se značajno olakšala komunikacija i praćenje nastave, a naročito u vrijeme pandemije COVID19 virusa.
Posebno treba istaći finski model obrazovanja, koji važi za jedan od najboljih školskih sistema ne samo unutar Evrope, već u svijetu. Ovaj vid obrazovanja zasniva se na četiri jednostavna principa.
Prvi princip znači obrazovnu jednakost među cjelokupnom populacijom smatrajući kulturološke razlike među ljudima komparativnom prednošću. Troškove školovanja finansira država bez obzira kakav socijalni status imao učenik. Finsko društvo vodi politiku jednakog raspoređivanja djece manjina stvarajući razvojne šanse svakome.
Drugi princip podrazumijeva stvaranje produktivnog okruženja putem kvalitetnog pristupa vrednovanju postignuća učenika koje podrazumijeva ocjenjivanje nestandardiziranim testovima provjere znanja. Ocjenjivanjem nastavnici procjenjuju količinu potrebne nastave koju svaki učenik treba da pohađa. Finski nastavnici kontinuirano prate napredak učenika kreiranjem individualnog plana učenja. Iako navedeno zvuči, kao preobiman posao, podsjećanja radi, nastavni programi treba da su osmišljeni kako bi se kod djece stvorila kritička svijest prema okruženju, a upravo sa ciljem unaprijeđenja i same države i svih društvenih tokova, što je u današnjem društvenom sistemu, prijeko potrebna mjera. Naravno, uz ovakvo posvećenost radu, neophodno bi bilo obezbjediti dovoljna budžetska sredstva za povećanje zarada prosvetnim radnicima, kao jedan od stimulansa za unaprijeđenje i samog obrazovnog sistema.
Treći princip podrazumijeva osiguranje primjerenih radnih uslova koji potiču kreativnost svakog učenika. Naime, u finskoj školski programi ne uključuju međuškolska takmičenja, upravo kako bi se dosledno ispoštovao princim jednakosti. Takođe, domaći zadaci su osmišljeni kao kreativne radionice, koje omogućavaju roditeljima da postanu učesnici u realizaciji obrazovnog plana i programa njihove djece.
Četvrti princip usmjeren je na unaprijeđenje nastavnog kadra, uz poštovanje njihovog mišljenja u pogledu kreiranja nastavnog plana i programa. Nastavnici rade maksimalno četiri školska sata nastave dnevno dok ostatak vremena mogu provoditi izvan škole.
Kada je riječ o Crnoj Gori, Evropska komisija u Izvještaju za 2021. godinu o Crnoj Gori, u poglavlju 26- Obrazovanje i kultura je konstatovala određeni napredak u dijelu preporuka koje se odnose na sektor obrazovanja, tj. na dio stručnog osposobljavanja dok je za ostale preporuke potrebno više napora da se implementiraju. U Izvještaju je naglašeno da Crna Gora treba da intenzivira napore za poboljšano inkluzivno obrazovanje i kvalitet obrazovanja na svim nivoima, da započne implementaciju nove Strategije koja se odnosi na rano i predškolsko obrazovanje, kao i da poboljša učešće u predškolskom obrazovanju sve djece. Uz navedeno, Evropska komisija ukazuje da je neophodno uspostaviti adekvatan mehanizam za praktično učenje na visokom i stručnom nivou obrazovanja.
Konačno, reforma obrazovanja se rađa iz političkih i ekonomskih uslova, koji u našem sistemu još uvijek nisu dorasli finskom obrazovnom sistemu, ali kroz uvođenje postepenih reformskih mjera, kao što je razvijanje kritičke svijesti o društvenim tokovima, jednak pristup obrazovnim insistucijama, unaprijeđenje uslova školstva, kao i položaja prosvetnih radnika, možemo načiniti prve korake ka moderznizaciji obrazovnog sistema unutar Crne Gore, a kako bi se u punom obimu ostvarili ciljevi demokratije i podstakao društveni napredak.
Ana Andrijašević,
MASTER koordinatorka projekata iz oblasti vladavine prava
*Tekst je izrađen u okviru projekta “Razgovarajmo o…”
